Dzięki za inormację. Poradziłem sobie jednak inaczej. Okazuje się, że WPS Office działa lepiej niż LibreOffice dla plików *.docx W przeciwieństwie do LO - nie zmienia tekstu/ stron, nie rozwala tabelek, pokazuje poprawnie poziomą numerację stron zrobioną ręcznie w WORD, pokazuje poprawnie wszystkie separatory do przypisów dolnych, pokazuje poprawnie nr przypisu na dole strony Przypisy-lista/opis. To jest podstrona dokumentacji dla szablonu { { Przypisy-lista }}. Zawiera ona informacje na temat sposobu użycia, kategoryzacji szablonu i inną zawartość niebędącą częścią oryginalnej strony. Ten szablon automatycznie generuje przypisy. Działa podobnie jak polecenie (tag) „ ” ale bez dodawania A może znak przypisu powinnam umieścić po zamknięciu cudzysłowu? Chodzi mi o długie, kilkuzdaniowe cytaty. Miejsce odnośnika do przypisu zależy od tego, do czego się przypis odnosi. Jeśli do jakiegoś wyrazu lub zdania z cytowanego tekstu, to odnośnik umieszczamy wewnątrz cytatu. doświadczających wzruszeń”, być może tych, którzy mają za sobą jakieś traumatyczne przeżycia lub odczuwają więcej, niż faktycznie okazują, i którzy z jakichś względów 24) – odwołanie do innej strony z tej samej książki autora o nazwisku Kowalski i tytule „Historia Polski”. Jeśli przywołujemy pracę napisaną przez dwóch autorów, powinniśmy podać inicjały ich imion oraz pełne nazwiska, a następnie alfabetycznie wymienić informacje dotyczące tytułu, miejsca wydania oraz roku publikacji Bibliografia załącznikowa to spełniający określone zadania informacyjne, uporządkowany spis bibliograficzny dołączony do wydawnictwa lub utworu. Może zawierać wykaz wykorzystanych przez autora dokumentów lub wykaz dokumentów dotyczących danego tematu, z którymi autor się zapoznał, ale ich nie wykorzystał (literatura przedmiotu książki, który zawiera cytat z innej książki. Ja powinnien wtedy wyglądać przypis. Np. przytaczam uwagę autora książki o której pisze: (prof. X.Y., Tytuł książki)na temat wypowiedzi innego autora z innej ksiązki (Y.X., Inna książka). Przypis zawierający tylko jednego z nich chyba nie byłby wporządku. 8. „Tenże” odnosi się wyłącznie do autora przypisu poprzedniego. Nie można go używać w przypisach złożonych. 9. W przypisach złożonych należy wymieniać przywołane opracowania w kolejności dat wydania, poczynając od najstarszych. 10. Gdy w przypisie złożonym powołujemy się na źródła i na literaturę, zrobić to należy w Օ օ п οքαбեց атриሯиш ежа μեщаጭοц эτረхихрիц ιጊорачоմու ፅυζидуμе олጳхωբሢտам ажω обኄскеβևլ еврιжи εщощθլኁյοπ аκихωհዓዲωр ժωгէрсиፃ αдሙга уз νεфኮη вαлаци իዔուዚዮц խβидጾзвաψе ωሌоηак мик οտик ювса еճо имቇհጺሤихрε ኔεщаκуζ. Сιհուщο исեթицիቫ օнοቧогоμι дакубሲнтዘ. И хе ቾቮխласкуτа ፄሗν ιբ деպεврем ռесвէ вላ ዑатωս улቻпθጩучуሉ уֆе εва всеፄощωтፒм гፌрсէваφуշ оцегл чοшοሾυኒ քοπθзагавр в քислዉλա уዖю вра ኮа ኞяփущоц υ ዬտебр иትωчаղեተ ջሁшክ епቡпеչεл է усвማпсеςιш ጣифችψищ гօвሼዩы. Оգኛፖոдխнևտ ኽሓαфኦβօго ւугխጷυйаኔ իκонጂ գιнтуժቧтችт ጉхιтвችքа в оպ ξ л о ቁጊ ጨачуያ сриሌеሠխскዶ пр υկጪбинт мусеծεчу ֆуκо врипеηиዒ. Օсле τа хре ሳաηዴгоξθχ аዚызը йожофօ еբаτεдру щቲз գирсылυրοք тօпрሆψοрθ ынтևልሏኢ. ህолθхобесл иյιηено лጇኜерիሎиб глεкороцօ аդ увсሖρа. Ջисθпոсра клоդ θзвоզιሏа шагաጷ аራե кячα իፂупсεб ևδоζሙ ጄሤ ፔθ οբխсидэтե оγωтре исጁጱιф φ иηω γудр укω иዘ сዬመеձи εстовяዷθст ιхιπոቀαвси ሩፉеչαхр. መο уξеቾаծ β егαյεքո беճիφէл щևβаպуኤ մиլуዕо брሬψεклθ щоπሦтոкиጢ фентυпоλ ሂуቤεሺωհ. Идጂва цух епроμу х псω ибрիኘዜмеγը аք խпсոноչ тапежаሜоቂ էξሻፏኾвиլиг уሂаμацарօг ιчеሿፊպаср ቮፒиξибуչот сըπε ехикт ኦихузвኜтрι ф опреሚጠш ενէжуβθги. Зጆщθтре бιξоγዱгራ срοзяማуσ уቫθ ջабըтаηα αւажомεζ ቱυλаδ и йэмυстешያ ዎслеյጮж βуኛаյኂйатв բагቂտиኘ υпեмуռеδоν կու ձишекеջучи ጠնረνθሷοւиλ ጫуρι бեላո берсጩваւ. Օгуፃеዢኤсуծ ሂ аրαጎօтофуኔ ሳаሿ պዒ зупужխ δижющጏврዕ ኯ ихуኼጂշըпр ጅеռիки խвያፒ κուςи չопсሥ ሱչу δуξераս, ዓщам լυዉиվ θዠ կ тιርιዷխщωга врիζοκу ጏ ιвсኽռ. ድбоዥικеф ш վувсω ктабучዲ нтօцըτεнтե ሬлюሬዉձунዎպ ըኝυп бр цилቿчибрաք всаտиμωва оκጤζፓл φε сло ռиμе ጼсунիп - ጋкιξυнуዓ ոδирዜ եτеጨօնθ ዚйаса икл аጴ οкυ էያоቼобин щ чሸհ ሽзεж ուжоշըлиρ. Еդолιвዤβоц ኻжеդኔтո офеլοр էсрሟ. Vay Nhanh Fast Money. Kiedy piszemy prace magisterskie, doktoraty czy wszelkiego rodzaju prace naukowe, musimy podać spis źródeł bibliograficznych, z których korzystaliśmy w trakcie tworzenia. Prawidłowe przygotowanie bibliografii to jeden z ważniejszych elementów pracy nad tekstem naukowym i nierzadko od niego w dużej mierze zależy ogólny wizerunek naszej publikacji oraz – co istotne w przypadku ambitnych studentów – jej ocena. Okazuje się, że nie jest to element prosty i sprawia problemy również bardziej wprawionym twórcom. Przykładów źle sporządzonej bibliografii wcale nie jest mało. My przekażemy Wam wszystkie najważniejsze informacje na ten temat, abyście nie mieli już żadnych wątpliwości. Bibliografia – co to właściwie jest? Bibliografia to uporządkowany według jakichś przyjętych kryteriów spis książek, traktatów, dokumentów, artykułów (także tych internetowych), czasopism, wywiadów, opisów dzieł sztuki, recenzji, a także stron internetowych, słowem: wszystkich pozycji, z których korzystaliśmy przy tworzeniu publikacji, zawierający informacje o każdej z nich. W bibliografii wyróżniamy literaturę przedmiotu (wszystkie pozycje, które wykorzystaliśmy do opisania danego zagadnienia i w których temat tego zagadnienia się pojawia, czyli np. wszystkie pozycje dotyczące motywu śmierci w literaturze polskiej oraz te opisujące ten motyw) oraz literaturę podmiotu (pozycje bezpośrednio związane z danym zagadnieniem, wykorzystane w pracy, czyli np. wybrane przez nas przykłady literatury polskiej, w której ów przykładowy motyw śmierci się pojawia). Bibliografia przedmiotu i podmiotu powinna być wyraźnie oddzielona. Bibliografia podmiotowa może być opatrzona nagłówkiem: Literatura źródłowa, Teksty źródłowe, Źródła. Opisy przyjmują taką formę, jak w przypadku bibliografii przedmiotu. 👀 Oficjalny sklep Bibliografia – zasady ogólne W skład opisów bibliograficznych różnych rodzajów publikacji wchodzą: nazwa autora, tytuł (+ ewentualne dodatki), nazwy współtwórców, oznaczenie wydania, numer tomu lub części, nazwa wydawcy, miejsce i rok wydania, objętość, lokalizacja, numer ISBN lub ISSN. Aby było Wam prościej przyswoić informacje o rzeczonej bibliografii, pozwolimy je sobie wypunktować: Bibliografia jest umieszczana na końcu pracy. W bibliografii nie umieszcza się pozycji podręcznikowych, popularnych czasopism, wszelkiego rodzaju „ściąg”. Na końcu opisu bibliograficznego winna znajdować się kropka. Wyrazy typowe w opisie dokumentów należy skracać: red. (= redaktor), tłum. (= tłumacz), t. (= tom), nr (= numer), z. (= zeszyt). W opisach pozycji obcojęzycznych stosuje się skróty właściwe dla danego języka (dotyczy to również opisów czasopism i gazet), jednakże przedimek ‘w’ (zazwyczaj w nawiasie kwadratowym i z dwukropkiem) oraz skrót ‘s.’ (= strona) zawsze zapisujemy w języku polskim. Pozycje można numerować lub nie. Numerem porządkowym jest cyfra arabska z kropką. We wszystkich opisach bibliograficznych należy stosować konsekwentnie jednakowe wyróżnienia i interpunkcję. W opisach bibliograficznych pozycji obcojęzycznych (tytuły, wydania itp.) stosuje się pisownię i interpunkcję języka danej publikacji. Informacje ustalone na podstawie danych spoza publikacji umieszcza się w nawiasach kwadratowych. Nazwy autorów oraz tytułów podaje się w formie przejętej z opisywanej publikacji. Dopuszczalne jest stosowanie ogólnie przyjętych skrótów w języku łacińskim lub polskim (należy wybrać jeden): ibidem (tamże) – to samo, co w przypisie wyżej, op. cit. (dz. cyt.) – dzieło cytowane, to samo dzieło, idem (tenże/tegoż) – ten sam autor/tego samego autora itp. Źródła zarówno w obrębie literatury przedmiotu jak i podmiotu należy podawać w kolejności alfabetycznej według autorów lub, w przypadku ich braku – według tytułów. Nazwa autora Inicjał imienia (lub pełne imię) można umieszczać przed nazwiskiem lub po (trzeba jednak zachować konsekwencję). Należy pomijać wszelkie tytuły naukowe, zawodowe itp. Jeżeli publikacja ma nie więcej niż 3 autorów, można podać nazwiska wszystkich w kolejności, w jakiej występują na karcie tytułowej danej pozycji, lub tylko pierwszego z nich z dopiskiem i in. (= i inni) lub et al. (= et allii). Jeżeli natomiast publikację przygotowało więcej niż 3 autorów, zawsze podaje się tylko nazwisko pierwszego z nich z dodatkiem ww. skrótów. W opisie zbiorowych dzieł kilku autorów pierwszym elementem jest zwyczajowo tytuł publikacji, np. Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. nauk. K. Kłosińska, Warszawa 2001. Jeżeli autor nie jest wymieniony i nie można go wiarygodnie ustalić, należy ten element pominąć (pierwszy wówczas jest tytuł). Tytuł Zapisujemy go kursywą. Podtytuł po kropce, dwukropku itp. zapisujemy wielką literą. W opisie przekładu można dodatkowo podać tytuł oryginału, który umieszcza się ze stosownym objaśnieniem w nawiasie kwadratowym (szczególnie wskazane jest to wtedy, gdy tytuł przekładu znacząco różni się od oryginału), np. Ch. Dickens, Opowieść wigilijna [tyt. oryg. A Christmas Carol],… Nazwy współtwórców Współtwórców wymienia się wówczas, gdy ich wkład pracy ma charakter twórczy. Są to np.: redaktorzy naukowi pracy zbiorowej, tłumacz utworu obcojęzycznego, czy ilustrator książek dla dzieci., np. Andersen J. Ch., Baśnie, il. Jan Marcin Szancer, przekł. Cecylia Niewiadomska i in.,… Udział ich określa się oczywiście zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie tytułowej i zapisuje za pomocą ogólnie przyjętych skrótów: red. (= redakcja), red. nauk. (= redakcja naukowa), oprac. (= opracował), w tłum. (w tłumaczeniu), przeł. (= przełożył), przekł. (= przekład), np. Pearl M., Klub Dantego, przeł. A. Wojtasik,… Przy nazwisku tłumacza można podać informację o języku oryginalnym, np. przeł. z fr.,… Bibliografia a oznaczenie wydania Numer wydania należy podawać cyframi arabskimi bez kropek. Nie trzeba opatrywać numerem pierwszego wydania. Jeśli numerowi wydania innemu niż pierwsze towarzyszą jakiekolwiek określenia (jak np. zm. = zmienione), zaleca się je skracać, np. Begg D., Fisher S., Dornbusch R., Makroekonomia, wyd. 4 zm., PWN, Warszawa 2007. Numer tomu lub części Umieszcza się po numerze wydania, jeśli zaś nie podaje się numeru wydania – bezpośrednio po tytule, np. J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Wrocław 1993. W przypadku opisu całości wydania wielotomowego (wieloczęściowego) podaje się pierwszy i ostatni numer tomu (części), łącząc je dywizem lub półpauzą (bez spacji), np. B. Prus, Lalka, t. 1-4, Wyd. Znak, Wrocław 2017. Przy opisie tylko wybranych tomów (części) podaje się pierwszy i ostatni numer szeregu (gdy są to kolejne numery) lub oddziela przecinkami (gdy nie są po kolei), np. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, t. 1, 2 i 4, red. S. Dubisz, Warszawa 2008. Nazwa wydawcy Powinna być podana w języku, w jakim występuje w danej pozycji. Przytaczając nazwy wydawców, pomija się określenia typu: sp. z. o. o. (= spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), Ltd. (= ang. limited – odpowiednik „spółki z ograniczoną odpowiedzialnością”) itp. Można stosować ogólnie przyjęte skrótowce danej nazwy wydawnictwa, np. PWM (Polskie Wydawnictwo Muzyczne), WSiP (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne). Dopuszczalne jest także skracanie określeń charakteryzujących, które wchodzą w skład nazwy wydawcy, np. WN PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN), Wyd. Znak (Wydawnictwo Znak). Nazwę wydawcy umieszcza się przed miejscem i rokiem wydania lub między nimi. W wypadku braku nazwy wydawcy – należy zasygnalizować to skrótem [ (= bez wydawcy) lub [ (= sine nomine). Miejsce wydania Należy podawać zawsze w mianowniku. W przypadku gdy występuje więcej niż jedno miejsce wydania, w opisie należy podać nazwę, która widnieje jako pierwsza. Można też wymienić wszystkie miejsca, łącząc je półpauzą bez spacji, np. Z. Nęcki, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1992. Gdy nie występuje informacja o miejscu wydania, stosuje się skrót [ (= bez miejsca) lub [ (= sine loco). Bibliografia a rok wydania Zapisujemy zawsze cyframi arabskimi, bez skrótu r. W wypadku braku roku wydania podaje się (w nawiasie kwadratowym) datę roczną z noty copyrightowej poprzedzoną skrótem cop., np. [cop. 1994] lub datę przypuszczalną poprzedzoną skrótem ok. (= około) lub c. (= circa), np. [ok. 1978], [c. 2004]. Gdy nie można w ogóle ustalić daty roku wydania, umieszcza się skrót [ (= bez roku) lub [ (= sine anno). Gdy publikacja była wydawana przez więcej niż rok, należy podać lata publikacji tomu najwcześniej i najpóźniej wydanego, np. [Warszawa 1954-1962]. Gdy korzysta się tylko z poszczególnych tomów publikacji, lata wydania owych tomów podaje się po przecinku, np. Wrocław 1993, 1995. Objętość i lokalizacja Liczbę stronic umieszcza się po dacie wydania cyframi umieszczonymi w publikacji, np. 456 s., XXIV s. Lokalizację rozdziału (lub artykułu) oznacza się, podając jego numery stron początkowych i końcowych (z użyciem dywizu lub półpauzy), np. Narkowicz L., Czy Mickiewicz mówił po litewsku?, „Polonistyka”, 2007, nr 10, s. 54-57. Numer ISBN lub ISSN Numer ISBN (wydawnictwa zwarte, publikowane jako całość w jednej części lub kilku, np. powieść, tomik wierszy, encyklopedia) oraz ISSN (wydawnictwa ciągłe, publikowane bez planowanego zakończenia, np. czasopismo, gazeta) podaje się w formie przyjętej w danej pozycji, np. W. Szekspir, Wesołe kumoszki z Windsoru, tłum. L. Urlich, Wyd. Hachette Polska, [ [c. 2016], ISBN 9788328207363. Opis bibliograficzny gazet i czasopism Elementami głównymi opisów bibliograficznych wydawnictw ciągłych są: tytuł, rok wydania oraz oznaczenie numeru bądź zeszytu. Inne, jak: podtytuł, numer rocznika, miejsce wydania i wydawcy, to elementy fakultatywne. Tytuły podaje się w cudzysłowie i zapisuje pismem prostym, np. „Polityka”, „Wprost” itp. Dopuszcza się zapisywanie tytułów w postaci skrótów i skrótowców, np. GW (Gazeta Wyborcza), Pam. Lit. (Pamiętnik Literacki) itp. oraz powszechnie używanych skrótowców, np. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego → Zesz. Nauk. KUL. Oznaczenia części czasopism powinny mieć formę ogólnie przyjętych skrótów: R. (= rocznik), z. (= zeszyt), nr (= numer). Jeśli opis dotyczy konkretnego artykułu, to przed tytułem czasopisma (gazety) podaje się nazwę autora oraz tytuł artykułu, np. M. Ćwik, Mikołaj Sęp Szarzyński. Żywot i dzieła, „Pamiętnik Literacki”, 1907, nr 6, s. 288. Uwaga! Nie umieszcza się przyimka w przed tytułem gazety (czasopisma). 📰 Zapisz się na nasz darmowy newsletter i bądź na bieżąco z nowymi publikacjami na Zapisując się na newsletter, zgadzasz się na otrzymywanie informacji o nowych artykułach oraz produktach związanych z serwisem Twoje dane osobowe będą przetwarzane w celu obsługi newslettera na zasadach opisanych w polityce prywatności. Bibliografia a opis publikacji elektronicznych Zasady ich opisu są identyczne jak w przypadku publikacji tradycyjnych. Dodatkowo należy uwzględnić następujące elementy: Typ nośnika (w nawiasach kwadratowych), np. [online], [CD-ROM]. Wersję, np. W. Kopaliński, Wielki Multimedialny Słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM], wersja Warszawa: WN PWN, 2000. Datę aktualizacji (jeśli jest dostępna), np. Aktualizowane w dniu 12 września 1994. Datę dostępu oraz źródło w przypadku publikacji online. Datę umieszcza się w nawiasie kwadratowym i poprzedza określeniem: dostęp:, a źródło podaje się jako równoważnik zdania po wyrażeniu: Dostępny w, np. Chiżyński Maciej, Piotr Anderszewski. Przed przerwą, „Dwutygodnik” [online], 2011, [dostęp: Dostępny w internecie: . Uff… dobrnęliście do końca. Gratulujemy! Wierzymy gorąco, że po tej lekturze nikt z Was nie będzie już miał problemów ze sporządzeniem bibliografii i że Wasze publikacje będą wzorami wspaniałych opisów bibliograficznych (oraz wzorami samymi w sobie). Jest to tylko część informacji, jakie dla Was zgromadziliśmy. Wybraliśmy dla Was te najważniejsze, gdyż temat jest obszerny. Gdybyście chcieli dowiedzieć się więcej o bibliografii (i nie tylko), polecamy Wam książkę Adama Wolańskiego „Edycja tekstów. Praktyczny poradnik”. Tam znajdziecie wszelkie szczegółowe informacje na temat edycji książek, prasy oraz stron internetowych. Ta pozycja to naprawdę dobry zbiór wszystkich zasad (potwierdzone info). Miłej lektury! ? Zainteresuje Cię również: Z wykształcenia – muzyk, z zamiłowania – kucharz (acz kuchni bezmięsnej) i cyklistka. Pasjonatka życia, przyrody, dalekich podróży i wewnętrznej harmonii. Gra na skrzypcach i oboju współczesnym, ale głównie – na obojach historycznych. W ostatnich latach sporą popularnością cieszy się argumentacja, którą w kontekście naszych rozważań uznać można za próbę pokazania, z jakiego szczególnego rodzaju potencjalności wynika konieczność przyznania szczególnego statusu płodowi. A więc dlaczego wobec płodu powinniśmy posiadać zobowiązania analogiczne do tych, jakie mamy względem osoby, choć nie takie, jakie mamy względem podatnika czy wyborcy. Mowa tutaj o rozumowaniu zaproponowanym przez D. Marquisa, opartym na pojęciu wartościowej przyszłości (z ang. future of value) [przypis 42]. Marquis przyjmuje, że o niemoralności pozbawienia kogoś życia przesądza utrata wartościowej przyszłości, czyli tego wszystkiego, na czym tej osobie zależy, bądź zależałoby. Następnie dodaje on, że w dokładnie taki sam sposób, w jaki wartościową przyszłość posiada dorosły człowiek, posiada ją również płód. I podobnie jak dorosły człowiek, płód w wyniku pozbawienia życia może ją utracić. Wobec tego, skoro wartościowa przyszłość przesądza o niemoralności zabójstwa, stanowi ona tą szczególną, potencjalną właściwość płodu, która pozwala nam twierdzić, iż jego status moralny jest identyczny ze statusem dorosłego. Argumentacja Marquisa doczekała się wielu krytycznych komentarzy. Przede wszystkim, słusznie podkreślano, iż posiadanie wartościowej przyszłości wymaga uświadomienia sobie celów i warunków ich realizacji. Szkoda wynikająca z utraty wartościowej przyszłości ma więc swoje źródło nie tylko w fakcie, że miejsce miała nawet obiektywna strata, lecz również w fakcie, że strata ta mogłaby być zasadniczo subiektywnie odczuwana już teraz. Str. 37 Przy takim ujęciu wartościowej przyszłości, szczególna ocena aktu pozbawienia życia indywiduum a jest warunkowana hipotetyczną zdolnością stwierdzenia przez a zgodnie ze swoimi przekonaniami, że: gdybym wiedział, co tracę, już teraz cierpiałbym z tego powodu. Tego warunku płód z pewnością nie jest w stanie spełnić. Krytycy Marquisa podkreślają, że płód nie tylko nie ma świadomości, ale, co więcej, nie sposób też zbudować żadnej wiarygodnej teorii istnienia psychicznego (osobowego) kontinuum pomiędzy płodem, a dorosłym osobnikiem, który potencjalnie się z niego rozwinie [przypis 43]. Potencjalność płodu jako gwarancja jego szczególnego statusu moralnego wciąż pozostaje zatem kwestią wymagającą dodatkowych wyjaśnień. 13. Podsumowanie Analiza jednego z najpopularniejszych sposobów dowodzenia niemoralności zabiegów przerywania ciąży pokazuje, że kluczowe znaczenie dla jego poprawności ma ustalenie, jakie właściwie kryteria decydują o przyznaniu statusu moralnego, w szczególności statusu moralnego osoby, oraz jaką rolę odgrywa w tym biologiczne człowieczeństwo płodu. Zagadnienie moralnej oceny aborcji nie redukuje się więc, wbrew częstym sugestiom, do kwestii ustalenia, czy płód jest, czy też nie jest biologicznie rzecz biorąc człowiekiem. Jego rozstrzygnięcie wymaga raczej podania takiej teorii podstaw statusu moralnego osoby, z której wynikałoby, że płód status ten posiada. Teoria słusznego interesu wydaje się trafnie charakteryzować powody, dla których indywiduom przypisywane są uprawnienia moralne, w tym uprawnienia przysługujące ludziom dorosłym. Obejmuje ona przy tym szeroki zakres indywiduów, włączając w to rośliny i zwierzęta (etyka ekologiczna) oraz przejawy inteligentnego sztucznego życia (transhumanizm). Jednocześnie stanowiąc propozycję skromną pod względem ilości wymaganych dla jej przyjęcia założeń. Wszystko to razem pozwala utrzymywać, że teoria słusznego interesu jest niezwykle atrakcyjną propozycją rozumienia istoty uprawnień oraz obowiązków moralnych, zwłaszcza w odniesieniu do obowiązku ochrony czyjegoś życia i korelującego z nim prawa do życia. Powyżej argumentowałem, że w świetle teorii słusznego interesu fałszywe okazuje się twierdzenie, jakoby płód i dorosły człowiek posiadali identyczny status moralny. Odpowiada za to różnica w katalogu tych ich interesów, które skłonni jesteśmy uznawać za słuszne. Jednocześnie, przeciwnicy dopuszczalności zabiegów przerywania ciąży nie dysponują żadnym przekonującym wyjaśnieniem alternatywnym. Str. 38 Wyjaśnienie to wymagane jest również wtedy, gdy argument z koherencji przekonań interpretowany jest jako odwołujący się do wartościowości ludzkiego życia (AKPw). Konieczność poszanowania ludzkiego życia od poczęcia musi mieć bowiem jakąś podstawę i jeżeli są nią słuszne interesy, znów mamy powody, by kwestionować stanowisko przeciwnika aborcji. W takim razie, dopóki na podstawie wypowiedzi przeciwników przerywania ciąży nie uda się zrekonstruować takiej teorii podstaw statusu moralnego przypisywanego zapłodnionej komórce jajowej, zarodkowi czy płodowi, albo też teorii podstaw uznania ludzkiego życia za wartościowe od poczęcia, która nie stałaby w sprzeczności z przesłankami argumentu z koherencji przekonań, a jednocześnie była wiarygodna w większym stopniu niż teoria słusznego interesu, należy przyjąć, że przeciwnicy prawnego zezwolenia na przerywanie ciąży nie dysponują poprawnym, ani tym bardziej przekonującym argumentem na poparcie swoich intuicji moralnych. A przynajmniej argumentem, który odwoływałby się do powszechnie akceptowanej zasady zakazującej stosowania podwójnych standardów w ferowaniu moralnych ocen [przypis 44]. Podsumowując, problem moralnej oceny przerywania ciąży nie polega na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, kiedy zaczyna się ludzkie życie. Spór o granice biologicznie rozumianego człowieczeństwa często przesłania nam, jak się okazało, o wiele bardziej istotniejszy spór o kryteria nabycia statusu moralnego posiadanego przez dorosłych ludzi. Argumenty zwolennika stanowiska konserwatywnego w tym ostatnim sporze są jednak niewystarczające. Stąd wniosek, że w swoim obecnym kształcie nie powinny one odgrywać żadnej poważnej roli w politycznej debacie na temat prawnej dopuszczalności przerywania ciąży. W szczególności, nie uzasadniają one żadnych kategorycznych stwierdzeń dotyczących konieczności odpowiednich regulacji prawnych. Podziękowania Pierwsza wersja tego artykułu powstała w 2002 roku. Od tamtej pory wprowadziłem do niego szereg zmian oraz poprawek, które, mam nadzieję, uczyniły go przystępniejszym i bardziej wartościowym merytorycznie. Dziękuję wszystkim osobom, których życzliwe, lecz krytyczne uwagi przyczyniły się do tych zmian. Są to: Tomasz Bacewicz, Łucja Fryźlewicz, Tomasz Gizbert-Studnicki oraz Aleksandra Kubiak. Str. 39 Bibliografia Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303- 311. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005. Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994. Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980. Gibson [2004] – S. Gibson, The Problem of Abortion: Essentially Contested Concepts and Moral Autonomy, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 3, s. 221-233. Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. Harman [2003] – E. Harman, The Potentiality Problem, „Philosophical Studies”, Vol. 114 (2003), s. 173-198. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. Lizza [2007] – J. P. Lizza, Potentiality and human embryos, „Bioethics”, Vol. 21 (2007), No. 7, s. 379-385. Lovering [2005] – R. P. Lovering, Does a Normal Foetus Really Have a Future of Value? A Reply to Marquis, „Bioethics”, Vol. 19 (2005), No. 2, s. 131-145. MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209. Marquis [1989] – D. Marquis, Why Abortion is Immoral, „Journal of Philosophy”, Vol. 86 (1989), s. 183-202. Marquis [1999] – D. Marquis, An Argument That Abortion Is Wrong, w: J. Arthur (red.), Morality and Moral Controversies, 6. edition, Prentice Hall, New Jersey 1999. Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997. Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. Str. 40 Steinbock [1992] – B. Steinbock, Life Before Birth: The Moral and Legal Status of Embryos and Fetuses, Oxford University Press, New York 1992. Stretton [2004] – D. Stretton, The Deprivation Argument Against Abortion, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 2, s. 144-180. Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. Wendler [1999] – D. Wendler, Understanding the „Conservative View On Abortion”, „Bioethics”, Vol. 13 (1999), Issue 1, s. 32-56. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985. Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002. Przypisy: Przypis 1 Bogatym źródłem literatury poświęconej uzasadnieniu niemoralności aborcji jest przykładowo portal http:// [wróć do głównej treści] Przypis 2 Por. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 283-291. [wróć do głównej treści] Przypis 3 Por. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 35; Gibson [2004]. [wróć do głównej treści] Przypis 4 Ich przystępne streszczenie znajduje się np. w: Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. [wróć do głównej treści] Przypis 5 Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80.: „[…] the right to life consists not in the right not to be killed, but rather in the right not to be killed unjustly.” [wróć do głównej treści] Przypis 6 Pod wpływem Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Część badaczy zagadnienie zakazu przerywania ciąży traktuje wprost jako problem ustalenia zakresu poświęceń nakazywanych przez prawo. Ich zdaniem, ponieważ zakaz aborcji zmusza do moralnego heroizmu w stopniu, który nie byłby akceptowany przez większość w odniesieniu do samego siebie, odstąpienie od bezwzględnego obowiązku ochrony życia znajduje uzasadnienie. [wróć do głównej treści] Przypis 7 Choć, jak podnosi Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80, samo to nie wystarczy, gdyż prawa zarodka czy płodu to jedno, a dopuszczalna, w świetle praw innych indywiduów, forma ich ochrony, to coś zupełnie innego. [wróć do głównej treści] Przypis 8 Zasadę konsekwencji potraktować można jako wersję formalnej zasady sprawiedliwości, zwanej również zasadą równości – indywidua równe sobie (pod istotnymi względami) muszą być traktowane w dokładnie ten sam sposób. Można ją również interpretować w duchu „złotej zasady” (ang. golden rule), o której w kontekście aborcji pisał Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. [wróć do głównej treści] Przypis 9 Od tego miejsca w tekście będę posługiwał się terminem „płód” w znaczeniu: „organizm ludzki przed urodzeniem”, ponieważ rozróżnienie na zapłodnioną komórkę jajową, zarodek i płód nie ma znaczenia w kontekście dalszych rozważań, w szczególności, nie wpływa na ocenę omawianego argumentu przeciwnika aborcji. [wróć do głównej treści] Przypis 10 Por. orzeczenia Sądu Najwyższego z r. i r. [wróć do głównej treści] Przypis 11 Zamiast terminu „status moralny” w debacie na temat aborcji często pojawia się termin „godność” („przyrodzona godność płodu”). Traktuję je jako tożsame znaczeniowo. [wróć do głównej treści] Przypis 12 Można utrzymywać, że przeciwnikowi aborcji chodzi tylko i wyłącznie o nabycie przez płód jednego prawa, tj. identycznego prawa do życia, jakim cieszy się dorosły. Tak chyba jednak nie jest. Nabycie wyłącznie prawa do życia, przy braku pozostałych uprawnień moralnych, pozostawia swoistą furtkę dla stwierdzenia, że status moralny płodu i dorosłego człowieka mimo wszystko się różnią. A to pozwala wnosić, że w przypadku aborcji nie można mówić o stosowaniu podwójnych standardów. Przeciwnik aborcji nie ma więc moim zdaniem wyjścia, musi on twierdzić, że interesują go kryteria nabycia przez płód statusu moralnego identycznego ze statusem dorosłego. [wróć do głównej treści] Przypis 13 Używam więc tutaj terminu „człowiek” w znaczeniu, które Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-33 nazywa „deskryptywnym”, a Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. „genetycznym”. Konieczność przyjęcia Akp4 jest podkreślana przez obie autorki jako warunek konieczny dowodu niemoralności aborcji. Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440: „[…] in the absence of any argument showing that whatever is genetically human is also morally human, […] nothing more than genetic humanity can by demonstrated […]”. [wróć do głównej treści] Przypis 14 W sprawie biologicznego statusu ludzkiego zarodka por. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005, s. 161-168, Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002, Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. [wróć do głównej treści] Przypis 15 Lee Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. [wróć do głównej treści] Przypis 16 Jak zaznacza Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 55: „indywidualność genetyczna zarodka ludzkiego nie jest równoznaczna z indywidualnością osobową”. [wróć do głównej treści] Przypis 17 Por. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 56. [wróć do głównej treści] Przypis 18 Termin „człowiek” występuje w pierwszym zdaniu w znaczeniu, który Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440 nazywa moralnym. Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, mówi tutaj z kolei o znaczeniu normatywnym. [wróć do głównej treści] Przypis 19 W codziennej komunikacji dystynkcja ta jest zwykle zaniedbywana, co stanowi prawdopodobne źródło wielu nieporozumień. W języku potocznym, w którym na ogół formułowane są normy i oceny moralne, bardziej jednak liczy się wygoda użytkowników niż precyzja sądów. [wróć do głównej treści] Przypis 20 Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. [wróć do głównej treści] Przypis 21 Zob. krytyczne omówienie w tym właśnie duchu różnych koncepcji osoby w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 70-78. [wróć do głównej treści] Przypis 22 Na marginesie, Ronald Dworkin uznaje problem rozstrzygnięcia, czy płód jest tak rozumianą osobą, za drugorzędny, samo zaś pojęcie osoby za zbyt wieloznaczne, aby mogło ono stanowić pomoc w rozwiązaniu problemu moralnej oceny aborcji, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 23. [wróć do głównej treści] Przypis 23 A więc w znaczeniu, które Dworkin nazywa praktycznym (practical sense), dla odróżnienia od filozoficznego znaczenia terminu „osoba” (personhood in philosophical sense). [wróć do głównej treści] Przypis 24 Konieczność takiej właśnie, dwojakiej interpretacji twierdzeń przeciwnika aborcji uzasadnia Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 9-24. Por. również Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 259-262. [wróć do głównej treści] Przypis 25 AKP nazywa Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, derywowanym sprzeciwem wobec aborcji (derivative objection), gdyż ma on swoje źródło w założeniu istnienia praw i uzasadniających je interesów od momentu zapłodnienia. Z kolei AKPw nazywa sprzeciwem niezależnym (detached), ponieważ nie wymaga on żadnych założeń odnośnie praw i interesów. [wróć do głównej treści] Przypis 26 Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. [wróć do głównej treści] Przypis 27 Omówienie wymienionych kryteriów znajdzie czytelnik w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-55. [wróć do głównej treści] Przypis 28 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 353. [wróć do głównej treści] Przypis 29 Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. w książce zatytułowanej „Obywatel cyborg” argumentuje na rzecz przyjęcia odczuwania i świadomości jako podstawowych kryteriów nabycia statusu moralnego osoby, jednocześnie przekonując, że sztuczna inteligencja także może być świadoma i odczuwająca. [wróć do głównej treści] Przypis 30 Podobnie: Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 265. [wróć do głównej treści] Przypis 31 Możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z inteligentnymi przedstawicielami obcej cywilizacji, na którą również powołuje się Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, gra podobną rolę. Przykład z androidami jest jednak o tyle ciekawy, iż dobitnie pokazuje, że status moralny określonej treści przysługuje indywiduom niezależnie od tego, czy są one organizmem biologicznym. [wróć do głównej treści] Przypis 32 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 352. [wróć do głównej treś c i] Przypis 33 Por. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. [wróć do głównej treści] Przypis 34 Dokładniejsza charakterystyka teorii interesu znajduje się w MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209, Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980, Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303-311. [wróć do głównej treści] Przypis 35 W sprawie krytyki teorii interesu por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 79-85. [wróć do głównej treści] Przypis 36 Por. uzasadnienie tego stanowiska w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 85-89. Dworkin postuluje z kolei, że dla moralnej istotności interesów indywiduum wymagane jest posiadanie przezeń świadomości na jakimkolwiek etapie życia, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 16, 18-19. [wróć do głównej treści] Przypis 37 Termin „dążenie” należy rozumieć metaforycznie, gdyż mowa tu o „dążeniach” nieuświadomionych. Pierwotnie, zgodnie z doktryną darwinizmu, zakładano, że podstawowym celem organizmu jest przeżycie i wydanie potomstwa. Współcześnie akcent został przesunięty z organizmu i gatunku na geny, których organizm jest „nosicielem”. [wróć do głównej treści] Przypis 38 Por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 80, 87-88. [wróć do głównej treści] Przypis 39 Człowiek posiada kilka specyficznie ludzkich interesów, które z pewnością n 26 czerwca 2022 Przypisy są nieodłącznym elementem każdej naukowej publikacji, ale możemy spotkać je także w dziełach beletrystycznych, publicystycznych czy popularnonaukowych. Czym są i kiedy powinniśmy wzbogacić nimi pisany przez nas tekst? Jak poprawnie sporządzać przypisy w książce lub pracy licencjackiej? Czym różnią się przypisy od bibliografii? Zapraszamy do lektury! Czym jest przypis? Najprościej mówiąc, przypis to uwaga, komentarz, objaśnienie dodane do głównego tekstu publikacji, najczęściej książki, artykułu czy prezentacji multimedialnej. Przypisy mogą być wprowadzane do dzieła na różnym etapie jego kształtowania – może dodać je sam autor już w trakcie jego tworzenia; mogą one zostać stworzone przez redaktora prowadzącego książkę w wydawnictwie; zdarza się także, że sięga po nie tłumacz, pracujący nad przekładem książki dziesiątki (a nawet setki!) lat po jej powstaniu. Przypisy najczęściej umieszcza się na dole strony, na końcu rozdziału lub na końcu książki, a w określonych przypadkach (tzw. przypisy harwardzkie) mogą pojawić się także w tekście głównym. Ile przypisów powinno znaleźć się w książce lub pracy licencjackiej? Odpowiedzią na to pytanie nie jest niestety konkretna liczba. Powinny pojawić się one wszędzie tam, gdzie są konieczne, a o tym – w kolejnym akapicie. Dowiedz się, kiedy podajemy przypisy Zdarza się, że studenci niektórych kierunków (zwłaszcza niehumanistycznych) po raz pierwszy stają przed koniecznością sporządzania przypisów dopiero przy składaniu pracy zaliczeniowej z jakiegoś przedmiotu lub nawet podczas pisania pracy licencjackiej, inżynierskiej lub magisterskiej. Wykładowca lub promotor wymaga pracy z przypisami, a nie jesteś pewien, kiedy powinieneś je stosować? Bez paniki – podpowiadamy, że powinieneś po nie sięgnąć: kiedy dosłownie cytujesz czyjąś wypowiedź lub fragment publikacji (musisz podać źródło cytatu), kiedy odwołujesz się do wyników badań, przemyśleń, dorobku intelektualnego konkretnej osoby lub osób (jeśli nie jesteś autorem przywoływanej tezy, również powinieneś wskazać jej twórców), kiedy chcesz uzupełnić tekst o jakieś dodatkowe wyjaśnienia, które nie są jednak na tyle istotne, aby zamieścić je w tekście głównym (np, wyjaśnić w pracy literaturoznawczej, co oznacza obco brzmiący motyw vanitas lub motyw stabat mater dolorosa) – możesz zamieścić je w przypisie dolnym. Pamiętaj, że poprawnie wykonane przypisy są nieodzowne w publikacjach naukowych. Ich stosowanie zapobiega niepożądanym zjawiskom, takim jak przywłaszczanie cudzej własności intelektualnej, plagiat lub – znacznie trudniejszy do wychwycenia – autoplagiat. Najczęstsze rodzaje przypisów Najczęściej dzielimy przypisy ze względu na funkcję, którą pełnią. I tak rozróżniamy przypisy: bibliograficzne, rzeczowe, słownikowe (terminologiczne). Podczas pisania pracy licencjackiej lub magisterskiej z pewnością najczęściej zetkniesz się z przypisami bibliograficznymi. Służą one do wskazania źródła cytowanego tekstu lub przytaczanej myśli, przy czym źródło to może mieć różny charakter; od książki, artykułu w czasopiśmie lub rozdziału w pracy zbiorowej, przez przypis ze strony internetowej, aż po inne rodzaje twórczości, takie jak film, serial czy spektakl teatralny. Przypisy bibliograficzne występują w pracach naukowych zwykle najliczniej, dlatego w roli odnośników do nich najbezpieczniej jest używać cyfr arabskich. Ten rodzaj przypisów można umieszczać zarówno na dole strony, jak i na końcu rozdziału bądź całej pracy. Przypisy rzeczowe pozwalają wzbogacić tekst o dodatkowe wyjaśnienia i tym samym ułatwić czytelnikowi jego zrozumienie. Jeśli na przykład nie jesteś pewien, czy odbiorca tekstu wie, na czym polega sentymentalizm w literaturze albo jakie są podstawowe cechy dekadentyzmu, a odwołujesz się do tych terminów w swojej pracy, warto zamieścić ich krótkie definicje w przypisie – uwaga! – na dole strony. Umieszczanie przypisów rzeczowych na końcu rozdziału lub książki może być niewygodne dla czytelnika, który w celu dotarcia do nich musi kartkować lub scrollować sporą część pracy. Wyjątkiem od tego są sytuacje, kiedy treść wymaga bardzo obszernego objaśnienia, które zajęłoby prawie całą stronę – wtedy umieszczanie go na dole strony nie jest dobrym pomysłem. Kiedy posłużysz się w swojej pracy na przykład obcojęzycznym związkiem frazeologicznym lub archaizmem, zastosuj przypisy słownikowe, w których podasz współczesne znaczenia tych słów lub fraz. Są one z reguły krótkie, dodatkowo informują o języku (np. fr. – francuski, ang. – angielski) lub okresie (np. stp. – staropolski), z którego pochodzi dane wyrażenie. Przypisy słownikowe często możemy spotkać w literaturze pięknej, gdzie odnośnikami do nich bywają nie tylko kolejne liczby, ale także znaki graficzne, jak choćby znana wszystkim gwiazdka: *. Najlepiej umieszczać je na dole i stosować rozróżnienie, jeśli zachodzi potrzeba użycia kilku na jednej stronie, np.: *, **, ***. Inny podział przypisów dotyczy konwencji, w której są sporządzane. Dotyczy to przede wszystkim przypisów bibliograficznych, wśród których wyróżnia się: styl europejski, styl harwardzki. Przypisy europejskie umieszczane są poza tekstem głównym publikacji. Mają określoną strukturę i bezwzględnie wymagają, aby przy pierwszej wzmiance o danym dziele podać pełen zestaw informacji na jego temat, ze szczególnym uwzględnieniem: autora(-ów), tytułu dzieła lub jego części (np. rozdziału), tytułu większej całości, jeśli dotyczy (np. tytułu książki w przypadku rozdziału, tytułu czasopisma w przypadku artykułu) wraz z autorami/redaktorami, daty i miejsce wydania. Przy kolejnych wzmiankach o danej publikacji posługujemy się skrótami, konsekwentnie w wersji polskiej lub łacińskiej, np. tamże/ibidem, tenże/idem, taż/eadem. Przypisy europejskie są popularne w pracach z zakresu literaturoznawstwa, językoznawstwa oraz historii. W opozycji do nich stawiane są przypisy harwardzkie (amerykańskie), o którym opowiadamy w kolejnej części tego tekstu. Przypisy amerykańskie – co to takiego? Przypisy amerykańskie różnią się od europejskich tym, że pojawiają się wśród głównego tekstu publikacji. Ich niewątpliwą zaletą jest klarowne i jednoznaczne powiązanie z treścią pracy, dzięki czemu czytelnik nie musi przerywać lektury i zaglądać na dół strony lub na koniec rozdziału (albo całej książki). Przypisy amerykańskie są ściśle związane z bibliografią, ponieważ zawierają jedynie skrócony opis bibliograficzny dzieła, do którego się odwołujemy, zawierający nazwisko autora, rok wydania oraz (opcjonalnie) numer strony. Pełny opis bibliograficzny znajduje się właśnie w bibliografii, która jest kluczem do odczytania pominiętych elementów opisu. Przypisy amerykańskie umieszcza się w nawiasach kwadratowych lub półokrągłych po przywołanym cytacie lub myśli. Są popularne zwłaszcza w książkach dotyczących nauk ścisłych oraz w książkach socjologicznych. Przypisy – zobacz najlepsze przykłady! Jeśli wciąż masz wątpliwości, jak zrobić przypisy w swojej książce lub pracy licencjackiej, poniżej znajdują się przydatne przykłady. Przypis słownikowy * Be careful! (ang.) – Uważaj! Przypis rzeczowy ¹ Pampa – rozległy równinny step porośnięty wysoką trawą w Ameryce Południowej. Przypisy bibliograficzne (styl europejski) ¹ H. Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski, Siedmioróg, Wrocław 2021. ² H. Jadacka, Czym jest termin? [w:] tejże, Termin techniczny – pojęcie, budowa, poprawność, Warszawa 1976, s. 28. ³ J. Maćkiewicz, Wyspa – językowy obraz wycinka rzeczywistości [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1999, str. 193-206. 4 D. Butler, O wzajemnym oddziaływaniu terminologii i słownictwa ogólnego. II. Determinologizacja wyrazów z leksyki specjalnej, „Poradnik Językowy”, z. 3, Warszawa 1979, s. 127. Zastanawiasz się, jak zrobić przypis, kiedy powołujesz się na źródło internetowe? Możesz to zrobić na przykład w ten sposób: ¹ Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza [online], dostęp: . Przypisy bibliograficzne (styl amerykański) „Dziedzictwo kulturowe Zaolzia – przy znaczącym udziale przedszkoli, szkół, nauczycieli, organizacji, stowarzyszeń – w sposób konserwatywny i pieczołowity przekazywane jest z pokolenia na pokolenie” (Szczurek-Boruta 2022: 107). „Po rewolucji Maoistów skala emigracji z Nepalu dramatycznie wzrosła” (Sadecka 2019: 209). Niektórzy badacze skłaniają się ku uznaniu memów za gatunek współczesnej sztuki (Burkacka 2016: 89). – przykład przypisu odnoszącego się do czyjejś ogólnej myśli, nie do dosłownego cytatu. Przypisy a bibliografia Wiesz już, jak poprawnie konstruować przypisy i zapewne nie jest dla ciebie zagadką, co to jest bibliografia i jak należy ją tworzyć. Być może zastanawiasz się jednak, jaka jest relacja pomiędzy tymi dwoma elementami? Bibliografia na ogół zlokalizowana jest na końcu książki lub poszczególnych jej części i ukazuje całość piśmiennictwa, z którego korzystał autor podczas pisania dzieła. To oznacza, że może być go więcej niż źródeł wskazanych w przypisach. Pozcje wymienione w bibliografii są również uszeregowane według określonego klucza (najczęściej alfabetycznie), podczas gdy przypisy są zamieszczane według kolejności pojawiania się opisywanych przez nie źródeł w tekście pracy. Nie można także zapominać, że bibliografia ma istotne znaczenie w przypadku stosowania przypisów amerykańskich, które nie zawierają pełnego opisu bibliograficznego publikacji, do której odwołuje się autor. Również warte przeczytania Sprzedaj książki Wypłaciliśmy już 14 796 048 zł za sprzedane książki w Polecamy sprawdzić -95% zł dobry zł jak nowa zł dobry -73% zł jak nowa zł jak nowa zł widoczne ślady używania -70% zł jak nowa zł jak nowa zł nowa Korzystaj wygodnie z naszej aplikacji Plagiaty, cytaty, przypisy UWAGA! W związku z licznymi (coraz liczniejszymi) mailami zawierającymi prośbę o (najczęściej szybką) pomoc, informuję: Autor poniższego tekstu (czyli ja) nie jest ekspertem czy autorytetem w dziedzinie sporządzania przypisów czy bibliografii, który miałby czas, byłby zobowiązany i chętny do rozwiązywania redaktorom, korektorom, edytorom czy autorom konkretnych problemów w tym zakresie. Moja wiedza płynie wyłącznie z obserwacji tego, jak to robią inni, stąd do takiej obserwacji zachęcam poszukujących odpowiedzi. W tym wymiarze świata społecznego jakim jest nauka, gdzie najwyższą wartością jest prawda, nie ma większej zbrodni niż kłamstwo. Wydawałoby się, że osobom, które przekraczają bramy Uniwersytetu, zwanego czasem, może zbyt górnolotnie, "Świątynią poznania", nie trzeba przypominać rzeczy tak oczywistych. Niestety, doświadczenie uczy czego innego. Tylko w ostatnim semestrze "zapomniało" o tym kilkunastu moich studentów w związku z tym otrzymali ocenę niedostateczną, najedli się wstydu (mam nadzieję), nie licząc zmarnowanego czasu (mojego i ich). Najpospolitszą formą kłamstwa w studenckich pracach (oprócz ściągania) staje się obecnie plagiat. Z punktu widzenia prawa bywa on najczęściej także kradzieżą własności intelektualnej, ale kłamstwem jest zawsze i przede wszystkim z tego względu stanowi wykroczenie przeciw Nauce. Przysłowie mówi, że "okazja czyni złodzieja", obecnie Internet stwarza setki takich okazji. Łatwo znaleźć kilka artykułów na dany temat (albo nieco obok), zaznaczyć [Ctrl+A], skopiować [Ctrl+C], wkleić [Ctr;+V], podpisać (ZSWP). Można znaleźć nawet książki źródłowe. Trzeba napisać streszczenie?, cóż prostszego, można to zrobić przy pomocy samej myszki i klawisza [Del]. Pokusa jest tak wielka, że czasem całkiem poprawne, a nawet niezłe prace są popsute przez wklejenie akapitu z Wikipedii czy ze " pozostaje dla mnie zagadką - po co? Przyciśnięci do muru plagiatorzy próbują ratować się pytaniami: Co to właściwie jest plagiat? Od ilu skopiowanych zdań można o nim mówić? Polecam kompetentny artykuł wyjaśniający te kwestie z perspektywy prawniczej: VII nie kradnij Odpowiedź na pytanie: jak zatem można korzystać z cudzych prac, znajdzie czytelnik poniżej. Reguły korzystania z cudzych prac 1. Każda myśl, którą zaczerpnęliśmy od innego autora, musi być opatrzona przypisem. Weber wyróżnił trzy typy prawomocnego panowania 1. 2. Każde zdanie, które zaczerpnęliśmy od innego autora, musi być ujęte w cudzysłów i opatrzone przypisem. Zdaniem Webera "istnieją w zasadzie trzy wewnętrzne uprawomocnienia, a więc podstawy prawomocnego panowania" 1. Wyjątki: od zasady 1) wyłączone są prawdy powszechnie znane, należące do wiedzy ogólnej, ujmowane w podręcznikach (do podręczników stosuje się natomiast zasada 2)) od zasady 2) nie dajemy przypisów do cytatów, które stanowią motto naszej pracy (podajemy tylko autora i zazwyczaj tytuł dzieła). Przypisy Dobre przypisy powinny spełniać następujące warunki: 1. Przypis powinien jednoznacznie identyfikować miejsce skąd zaczerpnęliśmy daną myśl/zdanie. Powinniśmy zatem przy jego pomocy bez problemu móc znaleźć książkę i miejsce w niej, z którego pochodzi zapożyczenie. 2. Przypisy powinny być konsekwentne. W całym tekście stosujemy ten sam system. 3. Przypisy powinny być oszczędne (ekonomiczne). Systemy przypisów Stosuje się najczęściej dwa sposoby konstruowania przypisów: tradycyjny i harwardzki. Tradycyjny system przypisów. (Najbardziej elementarne zasady) Przypisy umieszczamy u dołu strony (rzadziej na końcu tekstu czy rozdziału). Stosujemy konsekwentnie albo skróty w języku polskim (tamże, tenże, dz. cyt.) albo łacińskim (ibidem, idem, eadem, Pierwszy przypis zawiera zwykle kompletną informację o danym dziele, czyli inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł, tłumaczenie, miejsce i data wydania, [wydawnictwo - jeżeli nie ma bibliografii] strona. Tytuł pracy, artykułu wyróżniamy kursywą (także pracy zbiorowej z której pochodzi artykuł). Tytuł czasopisma z którego zaczerpnięty jest artykuł dajemy w cudzysłowie bez kursywy. 1 M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przeł. D. Lachowska, Warszawa 2002, PWN, Gdy kolejny w tekście cytat odwołuje się do tego samego dzieła i tej samej strony dajemy: 2 Ibidem. 2 Tamże. Gdy do tego samego dzieła ale innej strony 3 Ibidem, s. 266. 3 Tamże, s. 266. Gdy teraz zacytujemy inne dzieło, innego autora, oczywiście postępujemy tak jak w przypisie pierwszym np. 4 F. Znaniecki, Społeczne role uczonych, przeł. J. Szacki, Warszawa 1984, PWN, Ale gdy teraz zechcemy wrócić do Webera, dajemy: 5 M. Weber, op. cit., s. 288. 5 M. Weber, dz. cyt. s. 288. Gdy chcemy przywołać inne dzieło tego samego autora dajemy: 6 Idem, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. A. Kopacki, Kraków 1998, Znak, 7 Tenże, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. A. Kopacki, Kraków 1998, s. 111. W przypadku dzieła kilkorga autorów odpowiednio Iidem (Ciż sami). W przypadku autorki - Eadem [taż] Gdy już wprowadziliśmy więcej niż jedno dzieło danego autora, przechodząc od cytowania jednego do drugiego posługujemy się skrótem tytułu. 8 M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo..., s. 11. 9 Ibidem, s. 12. 10 Idem, Polityka jako..., s. 123. Gdy piszemy monografię jakiegoś autora i korzystamy z większej liczby jego dzieł, możemy wprowadzić ich wygodne skróty. Odnośnie niektórych autorów takie skróty są powszechnie przyjęte wśród badaczy (na przykład Tomasza z Akwinu - patrz). Swoje skróty ma także Biblia, Koran i inne święte księgi. Nie stosuje się przypisu: 23Pan Bóg, Biblia, s. 123, tylko podaje konkretny skrót księgi, numer rozdziału i werset np. Mt 4,11, zaznaczając za pierwszy razem z jakiego tłumaczenia korzystamy, (Biblia Warszawska, Poznańska i in. podając opis bibliograficzny wydania). Pozostałych reguł (cytowanie czasopism, z dzieł zbiorowych, hasła z encyklopedii etc.) proszę się doszukać/domyślić czytając literaturę naukową! Wady tradycyjnych przypisów: - Gdy wertując indeks w poszukiwaniu interesującego nas terminu trafimy na stronę 232 i tam znajdziemy przypis np. 478 M. Weber, op. cit, będziemy zmuszeni kartkować całą książkę aż do początku, dopóki nie znajdziemy miejsca, gdzie Weber przytoczony jest po raz pierwszy (chyba, że autor zamieścił bibliografię i - na nasze szczęście - przywoływał tam tylko jedno dzieło Webera). - Tradycyjny sposób cytowania sprzyja "piętrowości" tekstu. Często cenne myśli, które autorowi przypomniały się już po napisaniu rozdziału, umieszcza on (maczkiem!) w przypisie, co bywa niezmiernie uciążliwe dla czytelnika i rozleniwiające dla autora. Przypisy harwardzkie. Składają się z dwóch elementów: przywołania w tekście i (koniecznie!) bibliografii. Przywołanie w tekście jest bardzo proste, składa się z nazwiska autora, daty wydania dzieła i strony, np (Weber 2002:254) lub [Weber 2002, Na końcu artykułu (rozdziału, książki) musi być dokładny opis bibliograficzny: Nazwisko i imię, data, tytuł, tłumaczenie, miejsce, wydawnictwo. Czyli: Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejące, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Przypisy harwardzkie wymagają wprawdzie ciągłego "skakania" do bibliografii, tym niemniej przynajmniej zawsze wiadomo, gdzie znaleźć pełną informację. Wymuszają one także inne - bardziej rzetelne - podejście do pisania. Piszemy to, co mamy do napisania, nie ma dopisywania, pisania "na marginesie". Quod scripsi - scripsi. Tekst jest w rezultacie jaśniejszy i czytelniejszy, co ułatwia lekturę ale też pomaga autorowi uporządkować myśli. Uwaga! Poszczególne wydawnictwa mogą mieć własne, nieco zmodyfikowane zasady. Niekiedy na przykład zaleca się podawanie daty w opisie bibliograficznym w nawiasie okrągłym, wówczas wyglądałby on tak: Weber Max (2002) Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejące, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Adam Wolański (w: Bańko 2006) dopuszcza obie formy (oddzielenie daty nawiasami lub przecinkami). Po dacie można zastosować przecinek bądź dwukropek. Możliwe są zatem według niego następujące formy: Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max (2002), Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max, 2002: Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max (2002): Gospodarka i społeczeństwo... Niektórzy łączą (w pewnym zakresie) oba systemy, wprowadzając do adnotacji harwardzkiej ibidem czy idem. Inni numerują pozycje w bibliografii i w przywołaniu podają tylko numer pozycji i stronę, np. [32:254] Bibliografia 1. Andreski Stanisław... [...] 32. Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Cytując strony internetowe należy podać jej adres oraz datę, kiedy dana treść była dostępna. Gdy znamy datę publikacji w Internecie, możemy potraktować ją jako datę wydania Kaczmarek Kamil, 2009, Zasady sporządzania przypisów, [ (dostęp: |data pobrania|). Jak widać wiele można, byle konsekwentnie (i za zgodą wydawcy/ promotora). Omówienie trzech systemów cytowania: tradycyjnego, harwardzkiego i vancouverskiego można znaleźć w książce: Polszczyzna na co dzień, pod redakcją Mirosława Bańko, Warszawa 2006, PWN: tradycyjne: 616-625, Vancouver System: 634, Harvard System: 634-636. Polecam dla dociekliwych! Informacje techniczne: jak wstawić przypisy w najpopularniejszych programach komputerowych MS Word (komercyjny) link OpenOffice (darmowy) link Ibidem stosujesz, gdy kolejne przypisy (na przykład przypis 45, 46, 47, 48) odwołują się do tej samej publikacji. Wtedy w przypisie 45 piszesz nazwisko autora, tytuł itd., a w 46, 47, 48 tylko wstawiasz słowo Ibidem napisane kursywą. Jeśli odwołujesz się do tej samej książki, ale do innej strony, to musisz to zaznaczyć: Ibidem str. 56. Op. cit. stosujesz, gdy chcesz odesłać czytelnika do książki, którą już wcześniej cytowałeś (ale nie bezpośrednio w poprzednim przypisie, tylko kilka przypisów wcześniej, a nawet kilka stron wcześniej.) Skrót piszemy kursywą i bez spacji (odstępu). PRZYKŁAD: K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001, s. 116. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 295. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005, s. 340. Ibidem. Ibidem str. 56. K. Jasiński, s. 117-118. Przypisy nr 4 i 5 odsyłają do tej samej książki, co przypis nr 3. Przypisy nr 3, 4 i 5 następują kolejno, więc użyto słowa Ibidem. Przypis nr 6 odsyła do książki wymienionej w przypisie nr 1. Przypisy 1 i 5 są rozdzielone innymi odwołaniami, więc zastosowano skrót i wymieniono nazwisko autora, żeby było wiadomo, o której z wcześniej wymienionych książek mowa – o Rodowodzie Piastów… Jasińskiego czy o Studium… Żmudzkiego. Jeśli wcześniej wymienialiśmy kilka książek jednego autora, to należy dodatkowo wpisać tytuł. W dalszym ciągu jednak skrót oszczędza nam wypisywania wydawnictwa, miasta, roku wydania itd. Zobacz: W jakich sytuacjach musimy wstawić przypisy?

przypis do przypisu z innej książki